สังขตธรรม กับ อสังขตธรรม คืออะไร

 

พระสูตรที่เกี่ยวข้อง

 

สังขตลักษณะ

 

ภิกษุทั้งหลาย !สังขตลักษณะแห่งสังขตธรรม ๓ อย่าง เหล่านี้ มีอยู่.

๓ อย่างอย่างไรเล่า ? ๓ อย่างคือ :-

๑. มีการเกิดปรากฏ (อุปฺปาโท ปญฺญายติ);

๒. มีการเสื่อมปรากฏ (วโย ปญฺญายติ);

๓. เมื่อตั้งอยู่ก็มีภาวะอย่างอื่นปรากฏ

(ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ ปญฺญายติ).

ภิกษุทั้งหลาย ! สามอย่างเหล่านี้แล คือ สังขตลักษณะแห่งสังขตธรรม.

 

อสังขตลักษณะ

 

ภิกษุทั้งหลาย ! อสังขตลักษณะของอสังขตธรรม

๓ อย่างเหล่านี้ มีอยู่.

๓ อย่างอย่างไรเล่า ? ๓ อย่างคือ :-

๑. ไม่ปรากฏมีการเกิด (น อุปฺปาโท ปญฺญายติ);

๒. ไม่ปรากฏมีการเสื่อม (น วโย ปญฺญายติ);

๓. เมื่อตั้งอยู่ ก็ไม่มีภาวะอย่างอื่นปรากฏ

(น ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ ปญฺญายติ).

ภิกษุทั้งหลาย ! สามอย่างเหล่านี้แล คือ อสังขตลักษณะของอสังขตธรรม.

 

พุทธวจน ปฐมธรรม  หน้า ๓๐๔-๓๐๕

.(ภาษาไทย) ติก. อํ. ๒๐/๑๔๔/๔๘๗. : คลิกดูพระสูตร

 

เบญจขันธ์เป็นที่บัญญัติกฎแห่งสังขตะ

 

อานนท์ ! ถ้าคนทั้งหลาย จะพึงถามเธออย่างนี้ว่า “ท่านอานนท์! กฎแห่งความบังเกิดขึ้นก็ดี กฎแห่งความเสื่อมไปก็ดี กฎแห่งความเปลี่ยนไปเป็นอย่างอื่น จากที่เป็นอยู่แล้วก็ดีได้ถูกบัญญัติแล้ว จักถูกบัญญัติ และย่อมถูกบัญญัติอยู่ แก่ธรรมเหล่าไหนเล่า ?” ดังนี้. อานนท์ !เธอถูกถามอย่างนี้แล้ว จะตอบเขาว่าอย่างไร ?

“ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ! ถ้าคนทั้งหลาย จะพึงถามข้าพระองค์เช่นนั้นแล้ว ข้าแต่พระองค์จะตอบแก่เขาอย่างนี้ว่า ‘ผู้มีอายุ ! รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณเหล่าใด ล่วงไปแล้วดับไปแล้ว แปรปรวนไปแล้ว ; กฎแห่งความบังเกิดขึ้นก็ดี กฎแห่งความเสื่อมไปก็ดี กฎแห่งความเปลี่ยนไปเป็นอย่างอื่นจากที่เป็นอยู่แล้วก็ดี ได้ถูกบัญญัติแล้วแก่หมู่แห่งธรรมเหล่านั้น. ผู้มีอายุ ! รูปเวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ เหล่าใดยังไม่เกิด ยังไม่ปรากฏ ; กฎแห่งความบังเกิดขึ้นก็ดีกฎแห่งความเสื่อมไปก็ดี กฎแห่งความเปลี่ยนไปเป็นอย่างอื่นจากที่เป็นอยู่แล้วก็ดี จักถูกบัญญัติแก่หมู่แห่งธรรมเหล่านั้น, ผู้มีอายุ ! รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณเหล่าใด เป็นสิ่งเกิดอยู่แล้ว ปรากฏอยู่แล้ว ;

กฎแห่งความบังเกิดขึ้นก็ดี กฎแห่งความเสื่อมไปก็ดี กฎแห่งความเปลี่ยนไปเป็นอย่างอื่นจากที่เป็นอยู่แล้วก็ดี ย่อมถูกบัญญัติอยู่ แก่หมู่แห่งธรรมเหล่านั้น.’ ดังนี้.

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ! ข้าพระองค์ เมื่อถูกถามอย่างนั้น จะพึงตอบแก่เขาอย่างนี้.”

ถูกแล้ว อานนท์ ! ถูกแล้ว อานนท์ ! รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ เหล่าใด ล่วงไปแล้ว ดับไปแล้ว แปรปรวนไปแล้ว ; กฎแห่งความบังเกิดขึ้นก็ดี กฎแห่งความเสื่อมไปก็ดี กฎแห่งความเปลี่ยนไปเป็นอย่างอื่นจากที่เป็นอยู่แล้วก็ดี ได้ถูกบัญญัติแล้ว แก่หมู่แห่งธรรมเหล่านั้น.

อานนท์ ! รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ เหล่าใด ยังไม่เกิด ยังไม่ปรากฏ ;

กฎแห่งความบังเกิดขึ้นก็ดี กฎแห่งความเสื่อมไปก็ดี กฎแห่งความเปลี่ยนไปเป็นอย่างอื่นจากที่เป็นอยู่แล้วก็ดี จักถูกบัญญัติแก่หมู่แห่งธรรมเหล่านั้น.

อานนท์ ! รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ เหล่าใด เป็ นสิ่งเกิดอยู่แล้ว ปรากฏอยู่แล้ว ; กฎแห่งความบังเกิดขึ้นก็ดี กฎแห่งความเสื่อมไปก็ดี กฎแห่งความเปลี่ยนไปเป็นอย่างอื่นจากที่เป็นอยู่แล้วก็ดี ย่อมถูกบัญญัติอยู่ แก่หมู่แห่งธรรมเหล่านั้น.

อานนท์ ! เธอ เมื่อถูกถามอย่างนั้นแล้ว พึงตอบแก่เขาอย่างนี้เถิด.

 

(เรื่องควรดูประกอบในเล่มนี้หน้า๔๑๕, ๔๓๘, ๔๔๒, ๔๔๘, ๕๐๒, ๘๐๕ /

ในพุ.โอ.หน้า๓๙๙, ๔๖๒ / ในปฏิจจ.โอ.หน้า๑๕, ๖๕๕)

อริยสัจจากพระโอษฐ์ภาคต้น  หน้า ๒๒๓

(ภาษาไทย) ขนฺธ. สํ. ๑๗/๓๗/๘๑-๘๒. : คลิกดูพระสูตร

 

เบญจขันธ์ไม่เที่ยง

 

ภิกษุทั้งหลาย ! รูป เป็นของไม่เที่ยง มีความแปรปรวน มีความเป็นโดยอย่างอื่นได้;

ภิกษุทั้งหลาย ! เวทนา เป็นของไม่เที่ยง มีความแปรปรวน มีความเป็นโดยอย่างอื่นได้;

ภิกษุทั้งหลาย ! สัญญา เป็นของไม่เที่ยง มีความแปรปรวน มีความเป็นโดยอย่างอื่นได้;

ภิกษุทั้งหลาย ! สังขารทั้งหลาย เป็นของไม่เที่ยง มีความแปรปรวน มีความเป็นโดยอย่างอื่นได้;

ภิกษุทั้งหลาย ! วิญญาณ เป็นของไม่เที่ยง มีความแปรปรวน มีความเป็นโดยอย่างอื่นได้ แล.

 

อริยสัจจากพระโอษฐ์ภาคต้น  หน้า ๒๓๓

(ภาษาไทย) ขนฺธ. สํ. ๑๗/๒๕๐/๔๗๘.: คลิกดูพระสูตร

สิ่งใดมิใช่ของเรา

 

ภิกษุทั้งหลาย ! เพราะฉะนั้น ในกรณีนี้, สิ่งใดมิใช่ของพวกเธอ,

พวกเธอจงละสิ่งนั้นเสีย, สิ่งนั้น อันพวกเธอละได้แล้ว จักเป็นไปเพื่อประโยชน์

สุขแก่พวกเธอเอง ตลอดกาลนาน.

ภิกษุทั้งหลาย ! ก็สิ่งใดเล่า มิใช่ของพวกเธอ?

ภิกษุทั้งหลาย ! รูป มิใช่ของพวกเธอ, พวกเธอจงละรูปนั้นเสีย ;

รูปนั้น อันพวกเธอละได้แล้ว จักเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขแก่พวกเธอเอง ตลอดกาลนาน.

 

ภิกษุทั้งหลาย ! เวทนา มิใช่ของพวกเธอ, พวกเธอจงละเวทนานั้นเสีย ;

เวทนานั้น อันพวกเธอละได้แล้ว จักเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขแก่พวกเธอเองตลอดกาลนาน.

 

ภิกษุทั้งหลาย ! สัญญา มิใช่ของพวกเธอ, พวกเธอจงละสัญญานั้นเสีย ; สัญญานั้น อันพวกเธอละได้แล้ว จักเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขแก่พวกเธอเอง ตลอดกาลนาน.

 

ภิกษุทั้งหลาย ! สังขารทั้งหลาย มิใช่ของพวกเธอ, พวกเธอจงละสังขารทั้งหลายเหล่านั้นเสีย ; สังขารทั้งหลายเหล่านั้น อันพวกเธอละได้แล้ว จักเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขแก่พวกเธอเอง ตลอดกาลนาน.

 

ภิกษุทั้งหลาย ! วิญญาณ มิใช่ของพวกเธอ, พวกเธอจงละวิญญาณนั้นเสีย ; วิญญาณนั้น อันพวกเธอละได้แล้ว จักเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขแก่พวกเธอเอง ตลอดกาลนาน.

 

ภิกษุทั้งหลาย ! พวกเธอจะสำคัญ ความข้อนี้ว่าอย่างไร ?

คือ ข้อที่หญ้า ไม้ กิ่งไม้และใบไม้ ใดๆ มีอยู่ ในเชตวันนี้, เมื่อคนเขาขนเอามันไปก็ตาม

เผาเสียก็ตาม หรือกระทำตามความต้องการอย่างใดอย่างหนึ่งก็ตาม ;

พวกเธอเคยเกิดความคิดอย่างนี้บ้างหรือไม่ ว่า “คนเขาขนเอาเราไปบ้าง

เขาเผาเราบ้าง เขาทำแก่เราตามความปรารถนาของเขาบ้าง” ดังนี้?

“ข้อนั้น หามิได้ พระเจ้าข้า!”

 

 

ข้อนั้น เพราะเหตุไรเล่า ?

“เพราะเหตุว่านั่น หาได้เป็น

ตัวตน หรือของเนื่องด้วยตัวตน ของข้าพระองค์ไม่ พระเจ้าข้า !”

ภิกษุทั้งหลาย ! ฉันใดก็ฉันนั้น, คือ สิ่งใด มิใช่ของพวกเธอ, พวกเธอจงละสิ่งนั้นเสีย ;

สิ่งนั้น อันพวกเธอละได้แล้ว จักเป็นไปเพื่อประโยชน์สุขแก่พวกเธอเอง ตลอดกาลนาน แล.

 

อริยสัจจากพระโอษฐ์ ภาคต้น  หน้า ๒๔๓

(ภาษาไทย) มู. ม. ๑๒/๑๙๕/๒๘๗. : คลิกดูพระสูตร

 

ปฏิปทาการเพิกถอนความมั่นหมายในนิพพาน

 

ภิกษุทั้งหลาย !  ภิกษุนั้น  ย่อมรู้ยิ่ง ซึ่งนิพพานโดยความเป็นนิพพาน 

ครั้นรู้ยิ่ง ซึ่งนิพพานโดยความเป็นนิพพานแล้ว

ย่อม  ไม่สำคัญมั่นหมาย   ซึ่ง นิพพาน  (นิพฺพานํ น มฺญติ) ;

ย่อม  ไม่สำคัญมั่นหมาย   ใน นิพพาน  (นิพฺพานสฺมึ น มฺญติ) ;

ย่อม  ไม่สำคัญมั่นหมาย   โดยความเป็น นิพพาน  (นิพฺพานโต น มฺญติ) ;

ย่อม  ไม่สำคัญมั่นหมาย   นิพพาน ว่าของเรา  (นิพฺพานมฺเมติ น มฺญติ) ;

ย่อม  ไม่เพลิดเพลินอย่างยิ่ง ซึ่งนิพพาน  (นิพฺพานํ นาภินนฺทติ).

ภิกษุทั้งหลาย !  ภิกษุใดเปน พระอรหันต   มีอาสวะสิ้นแลว  อยูจบพรหมจรรย  ทํากิจที่ตองทําสําเร็จแลว  มีภาระอันปลงลงแลว  มีประโยชนของตนอันตามถึงแลว  มีสังโยชนในภพ  สิ้นไปรอบแลว  เปนผูหลุดพนแลว  เพราะรูโดยชอบ ;

 

ภิกษุนั้น  ยอมรูยิ่งซึ่งนิพพานโดยความเปนนิพพาน;  …     

ขอนั้น  เรากลาววาเพราะ    นิพพานเป็นสิ่งที่เธอนั้นกําหนดรู้รอบแล้ว.

 

อริยสัจจากพระโอษฐ์ ภาคต้น  หน้า ๖๔๖

(ภาษาไทย) มู. ม. ๑๒/๖/๔. : คลิกดูพระสูตร