ญาณวัตถุ ๗๗ คืออะไร

 

 พระสูตรที่เกี่ยวข้อง

 

ผู้รู้ปฏิจจสมุปบาทแต่ละสายถึง “เหตุเกิด”และ “ความดับ” ทั้งปัจจุบัน อดีต อนาคตก็ชื่อว่าโสดาบัน 

 

 

ภิกษุทั้งหลาย ! เราจักแสดง ซึ่งญาณวัตถุ ๗๗ อย่าง

แก่พวกเธอทั้งหลาย.พวกเธอทั้งหลายจงฟังความข้อนั้น,

จงทำในใจให้สำเร็จประโยชน์, เราจักกล่าวบัดนี้.

ครั้นภิกษุทั้งหลายเหล่านั้นทูลรับสนองพระพุทธดำรัสนั้นแล้ว

พระผู้มีพระภาคเจ้า ได้ตรัสถ้อยคำเหล่านี้ว่า :-

ภิกษุทั้งหลาย !

ก็ ญาณวัตถุ ๗๗ อย่าง เป็นอย่างไรเล่า ? ญาณวัตถุ ๗๗ อย่างนั้น คือ :-

 (หมวด ๑)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีชาติเป็นปัจจัย จึงมีชรามรณะ;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่อชาติไม่มี ชรามรณะ ย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีชาติเป็นปัจจัย จึงมีชรามรณะ;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่อชาติไม่มี ชรามรณะย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีชาติเป็นปัจจัย จึงมีชรามรณะ;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่อชาติไม่มี ชรามรณะย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ. (ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้ คือ ญาณเป็นไปตามหลักของปฏิจจสมุปบาท เป็นกรณีๆ ไป เช่น ในกรณีแห่งชาติ ดังที่กล่าวนี้เป็นต้น.)

 ในกรณีนี้ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

(หมวด ๒)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีภพเป็นปัจจัย จึงมีชาติ;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่อภพไม่มี ชาติย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีภพเป็นปัจจัย จึงมีชาติ;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่อภพไม่มี ชาติย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีภพเป็นปัจจัย จึงมีชาติ;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่อภพไม่มี ชาติย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้

ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

(หมวด ๓)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีอุปาทานเป็นปัจจัย

จึงมีภพ;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่ออุปาทานไม่มี ภพย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีอุปาทานเป็นปัจจัย จึงมีภพ;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่ออุปาทานไม่มี ภพย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีอุปาทานเป็นปัจจัย จึงมีภพ;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่ออุปาทานไม่มี ภพย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้

ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

 (หมวด ๔)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีตัณหาเป็นปัจจัย จึงมี

อุปาทาน;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่อตัณหาไม่มี อุปาทานย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีตัณหาเป็นปัจจัย จึงมีอุปทาน;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่อตัณหาไม่มี อุปาทานย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีตัณหาเป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่อตัณหาไม่มี อุปาทานย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้

ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

 (หมวด ๕)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย จึงมี

ตัณหา;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่อเวทนาไม่มี ตัณหาย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่อเวทนาไม่มี ตัณหาย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่อเวทนาไม่มี ตัณหาย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้

ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

 (หมวด ๖)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมี

เวทนา;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่อผัสสะไม่มี เวทนาย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่อผัสสะไม่มี เวทนาย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่อผัสสะไม่มี เวทนาย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้

ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

 (หมวด ๗)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีสฬายตนะเป็นปัจจัย

จึงมีผัสสะ;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่อสฬายตนะไม่มี ผัสสะย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีสฬายตนะเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่อสฬายตนะไม่มี ผัสสะย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีสฬายตนะเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่อสฬายตนะไม่มี ผัสสะย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้

ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

 (หมวด ๘)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีนามรูปเป็นปัจจัย

จึงมีสฬายตนะ;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่อนามรูปไม่มี สฬายตนะ

ย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีสฬายตนะ;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่อนามรูปไม่มี สฬายตนะย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีสฬายตนะ;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่อนามรูปไม่มี สฬายตนะย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้

ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

 (หมวด ๙)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีวิญญาณเป็นปัจจัย

จึงมีนามรูป;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่อวิญญาณไม่มี นามรูปย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่อวิญญาณไม่มี นามรูปย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่อวิญญาณไม่มี นามรูปย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้

ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

 (หมวด ๑๐)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีสังขารเป็นปัจจัย

จึงมีวิญญาณ;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่อสังขารทั้งหลายไม่มี

วิญญาณ ย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีสังขารเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่อสังขารทั้งหลายไม่มี วิญญาณย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีสังขารเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่อสังขารทั้งหลายไม่มี วิญญาณย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้

ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา;

 (หมวดที่ ๑๑)

๑. ญาณ คือ ความรู้ว่า เพราะมีอวิชชาเป็นปัจจัย

จึงมีสังขารทั้งหลาย;

๒. ญาณ คือ ความรู้ว่า เมื่ออวิชชาไม่มี สังขารทั้งหลาย

ย่อมไม่มี;

๓. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เพราะมีอวิชชาเป็นปัจจัย จึงมีสังขารทั้งหลาย;

๔. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอดีต

เมื่ออวิชชาไม่มี สังขารทั้งหลายย่อมไม่มี;

๕. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เพราะมีอวิชชาเป็นปัจจัย จึงมีสังขารทั้งหลาย;

๖. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ในกาลยืดยาวนานฝ่ายอนาคต

เมื่ออวิชชาไม่มี สังขารทั้งหลายย่อมไม่มี;

๗. ญาณ คือ ความรู้ว่า แม้ ธัมมัฏฐิติญาณ ในกรณีนี้ก็มีความสิ้นไป เสื่อมไป จางไป ดับไป เป็นธรรมดา.

ภิกษุทั้งหลาย ! เหล่านี้ เรียกว่า ญาณวัตถุ ๗๗อย่าง ดังนี้ แล.

 

พุทธวจน คู่มือโสดาบัน  หน้า ๗๙.

(ภาษาไทย) นิทาน. สํ. ๑๖/๕๖/๑๒๖-๑๒๗. : คลิกดูพระสูตร