ปฏิจจสมุทบาท ซึ่งแสดงการก่อขึ้นแห่งทุกข์

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ! เราจักแสดง ซึ่งเหตุเครื่องก่อขึ้นแห่งทุกข์ (ทุกข-สมุทยะ) แก่พวกเธอทั้งหลาย. พวกเธอทั้งหลายจงฟังความข้อนั้น, จงทำในใจให้สำเร็จประโยชน์, เราจักกล่าวบัดนี้. ....

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ! ก็เหตุเครื่องก่อขึ้นแห่งทุกข์ เป็นอย่างไรเล่า?

(๑) ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ! เพราะอาศัยตาด้วย รูปทั้งหลายด้วย จึงเกิดจักขุวิญญาณ; การประจวบพร้อมแห่งธรรมสามประการ (ตา+รูป+จักขุวิญญาณ) นั่นคือ ผัสสะ; เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา; เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา: นี้คือ เหตุเครื่องก่อขึ้นแห่งทุกข์.

(๒) ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ! เพราะอาศัยหูด้วย เสียงทั้งหลายด้วย จึงเกิดโสตวิญญาณ; การประจวบพร้อมแห่งธรรมสามประการ (หู+เสียง+โสตวิญญาณ) นั่นคือ ผัสสะ; เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา; เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา: นี้คือ เหตุเครื่องก่อขึ้นแห่งทุกข์.

(๓) ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ! เพราะอาศัยจมูกด้วย กลิ่นทั้งหลายด้วย จึงเกิดฆานวิญญาณ; การประจวบพร้อมแห่งธรรมสามประการ (จมูก+กลิ่น+ฆานวิญญาณ) นั่นคือ ผัสสะ; เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา; เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัยจึงมีตัณหา: นี้คือ เหตุเครื่องก่อขึ้นแห่งทุกข์.

(๔) ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ! เพราะอาศัยลิ้นด้วย รสทั้งหลายด้วย จึงเกิดชิวหาวิญญาณ; การประจวบพร้อมแห่งธรรมสามประการ (ลิ้น+รส+ชิวหาวิญญาณ) นั่นคือ ผัสสะ; เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา; เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา: นี้คือ เหตุเครื่องก่อขึ้นแห่งทุกข์.

(๕) ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ! เพราะอาศัยกายด้วย โผฏฐัพพะรูปทั้งหลายด้วย จึงเกิดกายวิญญาณ; การประจวบพร้อมแห่งธรรมสามประการ (กาย+โผฏฐัพพะ+วิญญาณ) นั่นคือ ผัสสะ; เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา; เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา: นี้คือ เหตุเครื่องก่อขึ้นแห่งทุกข์.

(๖) ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ! เพราะอาศัยใจด้วย ธัมมารมณ์ทั้งหลาย จึงเกิดมโนวิญญาณ; การประจวบพร้อมแห่งธรรมสามประการ (ใจ+ธัมมารมณ์+มโนวิญญาณ) นั่นคือ ผัสสะ; เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา; เพราะมีเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา: นี้คือ เหตุเครื่องก่อขึ้นแห่งทุกข์.

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย! เหล่านี้แล คือเหตุเครื่องก่อขึ้นแห่งทุกข์

ปฏิจจสมุปบาทจากพระโอษฐ์ หน้า ๙๖

(ภาษาไทย) นิทาน. สํ. ๑๖/๗๐-๗๑/๑๖๑-๑๖๓ : คลิกดูพระสูตร